Demografia

Wypadkową dokonujących się obecnie i w przeszłości przemian demograficznych jest struktura osadnicza regionu, ukształtowana historycznie, podlegająca jednak ciągłym zmianom. Aktualne trendy demograficzne, takie jak: migracje ludności (do miast, za granicę), proces starzenia się społeczeństwa, zmiany modelu rodziny, mają wpływ na wiele dziedzin życia, w tym na rynek pracy, rynek mieszkaniowy, system ochrony zdrowia i opieki społecznej, edukacji, czy system transportowy. Szczególnie istotnym problemem w niedalekiej przyszłości mogą okazać się konsekwencje postępującego starzenia ludności.

W 2021 region zamieszkiwało 3 489,1 tys. osób, co w porównaniu z 2018 rokiem oznacza spadek o 0,1%. Największy przyrost liczby mieszkańców w latach 2018-2021 odnotowano w powiecie poznańskim (o 22,8 tys. osób, tj. o 5,8%) oraz w powiatach leszczyńskim (o 2,0 tys. osób, tj. o 3,6%) i średzkim (o 0,9 tys. osób, tj. 1,6%). Największy ubytek liczby mieszkańców w tych latach cechował natomiast największe miasta: Poznań (spadek o 7,0 tys. osób, tj. o 1,3%), Kalisz (o 3,1 tys. osób, tj. o 3,0%), Konin (o 2,7 tys. osób, tj. o 3,7%) oraz w powiatach pilskim (o 2,1 tys. osób, tj. o 1,5%) i kolskim (o 1,9 tys. osób, tj. o 2,2%).

Gęstość zaludnienia w 2021 roku

W ujęciu przestrzennym ludność województwa rozmieszczona jest nierównomiernie. W regionie istnieją obszary o dużej koncentracji ludności, do których należą: miasta na prawach powiatu oraz powiat poznański, ostrowski i jarociński. Najsłabiej zaludnione tereny to powiaty położone w północnej części Wielkopolski. W województwie występują duże dysproporcje pod względem liczby ludności między największymi miastami a pozostałymi obszarami. Niemal 40% ludności województwa zamieszkuje pięć powiatów (miasto Poznań – 529,4 tys. osób w 2021 roku, powiat poznański – 413,1 tys. osób, ostrowski – 160,8 tys. osób, gnieźnieński – 144,4 tys. osób oraz pilski – 134,5 tys. osób).

Zjawiskiem charakterystycznym dla Wielkopolski jest suburbanizacja, w wyniku której permanentnie wzrasta liczba mieszkańców obszarów wiejskich oraz mniejszych miast zlokalizowanych w pobliżu największych ośrodków miejskich. Wskutek tego zjawiska obniżeniu ulega wartość wskaźnika urbanizacji. Mieszkańcy miast w 2021 roku stanowili 53,6% ogółu ludności Wielkopolski. Rośnie z kolei liczba mieszkańców terenów wiejskich. Na obszarach wiejskich notuje się dodatnie saldo migracji stałej gminnej i międzypowiatowej.

W 2021 roku w województwie wielkopolskim, podobnie jak rok wcześniej, odnotowano ujemny przyrost naturalny (-9,6 tys. osób, tj.-2,75‰). Mimo to sytuacja regionu kształtowała się korzystniej niż średnio w kraju, w którym przyrost naturalny wyniósł w tym okresie -4,93‰. Znaczny spadek wartości wskaźnika wynikał głównie ze wzrostu liczby zgonów, w tym z powodu COVID-19 lub jego współistnienia z innymi chorobami. W 2021 roku współczynnik zgonów w Wielkopolsce kształtował się na poziomie 12,3‰ (zmarło 43,1 tys. osób, tj. o 7,7% więcej niż rok wcześniej), a współczynnik urodzeń wynosił 9,6‰ (33,5 tys. urodzeń żywych, tj. o 6,6% mniej niż w 2020 roku).

Wpływ na zmiany liczby ludności miały migracje wewnętrzne (wewnątrz- i międzyregionalne) i zagraniczne. W 2021 roku saldo migracji wynosiło 2 000 osób, przy czym saldo migracji wewnętrznych osiągnęło poziom 1 799 osób, a zagranicznych 201 osób. Wielkopolska jest jednocześnie województwem o stosunkowo dużej skali natężenia ruchów migracyjnych wewnątrz kraju. W ostatnich latach przeważały migracje wewnętrzne, natomiast w migracjach międzywojewódzkich podstawowym kierunkiem były głównie województwa: dolnośląskie, mazowieckie, kujawsko-pomorskie i zachodniopomorskie.

Saldo migracji na 1 000 ludności w 2021 roku

Współczynnik feminizacji w Wielkopolsce nie ulega znaczącym zmianom. W 2021 roku na 100 mężczyzn przypadało 106 kobiet (kobiety stanowią 51,4% ludności), przy czym wyraźna przewaga kobiet zauważalna była na terenach miejskich (110 kobiet na 100 mężczyzn), natomiast na terenach wiejskich ich liczba była generalnie zbliżona do liczby mężczyzn.

W Wielkopolsce, podobnie jak w całym kraju, odnotowuje się niekorzystne zmiany w strukturze ludności według grup ekonomicznych. Osoby w wieku produkcyjnym (warunkujące podaż zasobów ludzkich na rynku pracy) stanowiły w 2021 roku 59,3% ludności, w wieku poprodukcyjnym – 21,1%, natomiast w wieku przedprodukcyjnym (w wieku do 17 lat) – 19,6%. Wskaźnik obciążenia demograficznego (liczba osób w wieku nieprodukcyjnym na 100 osób w wieku produkcyjnym) dla Wielkopolski wyniósł w 2021 roku 68,5 osoby i wykazuje tendencję wzrostową.

Prognoza ludności na lata 2014-2050 zakłada dalszy spadek liczby ludności oraz utrzymanie się niekorzystnych zjawisk demograficznych. Według niej liczba mieszkańców Wielkopolski ma wzrastać do 2023 roku, a następnie ma stopniowo zmniejszać się do końca okresu objętego prognozą. Spodziewane zmniejszenie się populacji Wielkopolski w 2050 roku w stosunku do 2023 roku ma wynieść 204 tys. osób, tj. 6,2%.

Rynek pracy

Rynek pracy charakteryzuje się zmiennością i zależnością od wielu czynników społeczno-gospodarczych, w tym głównie od kondycji gospodarki i przedsiębiorstw w relacji do wysokości przeciętnego wynagrodzenia oraz trendów demograficznych (np. starzenia się społeczeństwa, ruchu naturalnego ludności, specyfiki migracji). Nierozerwalnie związany jest także z poziomem edukacji i kierunkami kształcenia ludności. Pomimo różnorodnych fluktuacji w Wielkopolsce wzrasta poziom zatrudnienia, zaś poziom bezrobocia rejestrowanego pozostaje stabilny, cechując się tendencją malejącą.

Województwo wielkopolskie na tle kraju dysponuje znacznymi zasobami pracy, skupiając 10,1% ogółu pracujących w Polsce (1 577,7 tys. osób pracujących w 2020 roku). Ponad połowa pracujących związana była z sektorem usług – 55,0%, 31,6% z przemysłem i budownictwem, natomiast 13,4% z sektorem rolnictwa, leśnictwa, łowiectwa i rybactwa. Współczynnik aktywności zawodowej osób w wieku produkcyjnym wynosił w Wielkopolsce w 2020 roku 78,5%. Wskaźnik ten był znacznie wyższy w przypadku mężczyzn (85,0%) niż kobiet (71,2%).

Dużą popularnością i uznaniem w Wielkopolsce cieszy się praca na własny rachunek. Jednoosobowe podmioty gospodarcze charakteryzują wysokie wartości wskaźników innowacyjności i internacjonalizacji oraz postawy prorozwojowe. Dynamicznie rozwija się także przedsiębiorczość społeczna i spółdzielczość.

W 2021 roku stopa bezrobocia rejestrowanego w Wielkopolsce wyniosła 3,1% i była najniższą w kraju (w Polsce 5,4%). Region jest jednak pod tym względem bardzo zróżnicowany: w powiatach poznańskim, kępińskim i w mieście Poznaniu wskaźnik osiągnął bardzo niski poziom – 1,6%, natomiast w niektórych powiatach, głównie z części wschodniej województwa, jego wartość przekraczała 6% (najwyższą wartość odnotowano w powiecie konińskim – 8,3%).

Stopa bezrobocia rejestrowanego w 2021 roku

 Sytuacja ekonomiczna gospodarstw domowych

W województwie wielkopolskim wartość przeciętnego miesięcznego dochodu do dyspozycji na 1 osobę w gospodarstwie domowym (średnio gospodarstwo domowe liczy 3 osoby) kształtowała się w 2020 roku na poziomie 1 753,3 zł, przy przeciętnych miesięcznych wydatkach wynoszących 1 123,4 zł. Były to wartości niższe niż średnio w Polsce – odpowiednio 1 874,2 zł oraz 1 209,6 zł. Poziom przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia brutto w województwie wielkopolskim, pomimo że systematycznie rośnie, nadal kształtuje się poniżej średniej dla kraju – w 2021 roku w regionie wyniósł 5 379,4 zł, co stanowiło 89,6% średniej wartości dla kraju. Przejawem pozytywnych zmian sytuacji gospodarstw domowych może być zmniejszająca się liczba osób pobierających świadczenia z pomocy społecznej – w 2021 roku wynosiła 85,8 tys. osób, tj. o 18,9% mniej niż w 2018 roku.

Za niekorzystną sytuację należy natomiast uznać względnie wysoki odsetek osób w gospodarstwach domowych żyjących poniżej minimum egzystencji oraz poniżej relatywnej i “ustawowej” granicy ubóstwa. W 2019 roku kształtował się on w Wielkopolsce na poziomie odpowiednio: 5,2% (w Polsce 4,2%), 15,0% (w Polsce 13,0%) oraz 11,2% (w Polsce 9,0%).

Zamek w Kórniku

Infrastruktura i usługi społeczne

Infrastruktura społeczna, obejmująca instytucje i usługi zaspokajające (w sposób zorganizowany) potrzeby mieszkańców z zakresu oświaty i wychowania, kultury, ochrony zdrowia, opieki społecznej, kultury fizycznej i turystyki oraz prawa i bezpieczeństwa, stanowi istotny element wpływający na rozwój danej jednostki. W województwie wielkopolskim następuje stopniowy rozwój infrastruktury społecznej. Potwierdza to m.in. zwiększająca się liczba żłobków, oddziałów żłobkowych i klubów dziecięcych, która w 2021 roku wyniosła 410 placówek (wzrost względem 2018 roku o 124, tj. o 32,1%), które dysponowały łącznie 17 874 miejscami (wzrost względem 2018 roku o 30,0%). Konsekwencją poprawy dostępności do tego typu placówek był wzrost odsetka dzieci objętych opieką żłobkową z 10,3% w 2018 roku (w kraju – 10,5%) do 14,2% w 2021 roku (w kraju – 15,5%). W ostatnich latach nastąpił także wzrost liczby miejsc w przedszkolach. W 2020 roku w Wielkopolsce funkcjonowało 2 026 placówek przedszkolnych, do których uczęszczało łącznie 143 787 dzieci.

W roku szkolnym 2020/2021 w województwie wielkopolskim funkcjonowało 1 309 szkół podstawowych, a liczba uczniów przypadających na jedną taką placówkę wyniosła 235. Naukę na poziomie ponadpodstawowym (ponadgimnazjalnym) oferowało natomiast 695 szkół, do których w roku szkolnym 2020/2021 uczęszczało 157 365 uczniów. Najwięcej z nich uczyło się w szkołach ogólnokształcących (41,0%) oraz w technikach (wraz z ogólnokształcącymi szkołami artystycznymi dającymi uprawnienia zawodowe) (41,2%). Uczniowie szkół branżowych I stopnia i szkół przysposabiających do pracy stanowili 17,8% ogółu uczniów szkół ponadpodstawowych.

Politechnika Poznańska

W 2020 roku na 10 tys. ludności przypadało w Wielkopolsce 38 lekarzy – najmniej wśród województw (średnio w Polsce – 60 lekarzy), a liczba łóżek dostępnych w szpitalach ogólnych w 2020 roku wynosiła 13 008 (w 2018 roku – 15 061). Infrastrukturę pomocy społecznej stanowiło w 2021 roku 161 placówek stacjonarnej pomocy społecznej (w tym 68 domów pomocy społecznej), dysponujących łącznie 9 524 miejscami.

Ważnym elementem infrastruktury społecznej województwa wielkopolskiego są funkcjonujące na jego obszarze placówki kultury i sztuki. W tym zakresie zauważalny jest stopniowy spadek liczby bibliotek – w 2021 roku było ich 652, tj. o 22 placówki mniej niż w 2018 roku. Liczba funkcjonujących na obszarze Wielkopolski klubów, świetlic oraz centrów, domów i ośrodków kultury, wynosząca w 2021 roku 295, zmniejszyła się natomiast (względem 2018 roku) o 16 obiektów. W tym okresie nieznacznie wzrosła liczba kin (w 2021 roku – 46, tj. o 1 obiekt więcej niż w 2018 roku), natomiast zmniejszyła się liczba muzeów (z 93 w 2018 roku do 88 w 2021 roku).

Zespół parkowy dawnego klasztoru cysterek w Owińskach fot. M. Kuleczka